قارچ ها

قارچ ها وجوه مشترک فراوانی با گیاهان و آغازیان دارند. در واقع قارچ ها را گاهی جزء این جانداران طبقه بندی می‌کنند، اما قارچ ها از بسیاری جهات چنان با سایر جانداران متفاوت هستند که بیشتر زیست شناسان آن ها را در سلسله مجزا قرار می‌دهند. قارچ ها زندگی بسیار موفقیت آمیزی دارند. تقریبا در همه زیستگاه های در دسترس که روی زمین وجود دارد، یافت می‌شوند و بسیاری از آن ها از لحاظ اقتصادی و پزشکی حایز اهمیت هستند.

قارچ ها عامل اصلی فساد مواد غذایی و به خصوص میوه ها و محصولات كشاورزی هستند گروهی از قارچ ها بیماری زا هستند و مبارزه با آن ها به دشواری صورت می گیرد.

اما بعضی از قارچ ها در تولید مواد غذایی (شیمیایی) داروها و حتی طعم مواد غذایی واقع آفات گیاهی نقش دارند. مثلاً برای تهیه نان از گرد مخمر در نانوایی استفاده می شود كه نوعی قارچ تك سلولی است و یا برای تهیه ماست و یا پنیر از انواع قارچ های تك سلولی استفاده می شود.

جنبه‌های مفید قارچ ها

قارچ ها، همراه با باکتری ها، قندها، آمینو اسیدها و پروتئین‌ها را تجزیه می‌کنند. قارچ ها مخصوصا در تجزیه لیگنین چوب نقش دارند.

از قارچ ها در ساختن آنتی بیوتیک ها استفاده می‌شود. پنی سیلین و کریزوفولوین از آنتی بیوتیک های مستخرجه از قارچ ها هستند. از قارچ پنی سیلیوم کریزوژنوم آنتی بیوتیکی به نام پنی سیلین استخراج می‌کنند که از رشد استافیلوکوک ها جلوگیری می‌کند. کشف خاصیت آنتی بیوتیکی پنی سیلین اولین بار در سال 1925 توسط الکساندر فلیمینگ که در بیمارستان سنت ماری در لندن روی قارچ پنی سیلیوم نوتاتوم تحقیق می‌کرد، صورت گرفت.

قارچ ها در فرایندهای صنعتی و غذایی نظیر تهیه نان و تهیه پنیر نقش دارند. قارچ هایی که مواد قندی را تخمیر کنند، قارچ قندی یا ساکارومیست هستند.

از قدرت تخمیری قارچ های قندی در ایجاد الکل، گاز کربنیک و تخمیر مواد در صنایع متعدد استفاده می‌کنند. در سال های اخیر با روش های اصلاح نژاد و انتخاب نژاد بهتر توانسته‌اند انواعی از مخمرها را که امتیازات بیولوژیکی زیادی نسبت به نژادهای وحشی داشته، طعم و مزه فراورده‌ها را مطبوع‌تر می‌سازند، به دست آورند.

ارزش غذایی مخمرها به علت داشتن مقدار قابل توجهی اسیدهای آمینه، ازت، فسفر، ویتامین های C و D است. در کشور چین به عنوان جبران مواد پروتئینی، به جیره غذایی افراد از این قارچ ها اضافه می‌کنند. امروزه از قارچ های جنس آسپرژیلوس در تخمیر مواد غذایی زیاد استفاده می‌شود.

فرآورده‌های مختلفی از قارچ ها به دست می‌آید که از این فرآورده‌ها به اسیدهای آلی نظیر اسید سیتریک، اسید گلوکونیک و اسید ایتاکونیک، می‌توان اشاره کرد. هم چنین از قارچ ها در تهیه هورمون ها و ویتامین هایی از قبیل ریبوفلاوین، بتاکاروتن و در تهیه آنزیم هایی نظیر پروتئازها، آمیلازها و پکتینازها استفاده می‌شود. ماده دارویی افدرین نیز از قارچ ها تهیه می‌شود.

بعضی از قارچ ها با انجام فعالیت های شیمیایی و تجزیه مواد در خاک اقدام به سم‌زدایی (detoxification) می‌کنند.

قارچ ها در تشکیل گلسنگ ها به حالت سمبیوز یا همزیستی شرکت داشته و به صورت مایکوریز در ریشه برخی از گیاهان دیده می‌شوند.

مصرف خوراکی قارچ، قارچ هایی هستند که برای تغذیه جمع‌آوری می‌شوند، شامل ماش روم ها، تروفول ها، مورل ها و پاف بول ها. دنبلان ها که به گروه تروف بول ها تعلق دارند، مهم ترین گروه از قارچ های خوراکی بوده و به دلیل بوی تند آن ها از خوک یا سگ تربیت شده برای جمع‌آوری آن ها استفاده می‌شود. از قارچ های گروه ماش روم ها می‌توان به جنس های قارچ آگاریکوس اشاره کرد. لیکوپرودون نیز دارای مصرف غذایی هستند، اوری کولاریا هم خوراکی هستند. قارچ ها مورل ها به نظر برخی بسیار لذیذ است، ولی در برخی افراد ایجاد الرژی می‌کند.

استفاده از قارچ ها در کارهای تحقیقاتی:

از قارچ ها به طور گسترده‌ای در این موارد استفاده می‌شود. قارچ ها را تحت عنوان کارخانه مهندسی ژنتیک هم می‌گویند. از قارچ هایی که روی آن ها تحقیقات وسیع در ژنتیک صورت گرفته، می‌توان به قارچ نوروسپورا اشاره کرد.

مضرات قارچ ها

• عده‌ای از قارچ ها نظیر ارگوت غلات به شدت سمی هستند و مسمومیت‌هایی به نام ارگوتیسم ایجاد می‌کنند، علت مسمومیت قارچ ارگوت وجود آلکالوئیدهایی مانند ارگوتوکسین در آن است.

• قارچ ها در انسان، دام، طیور و گیاهان ایجاد بیماری می‌کنند.

• رشد قارچ ها بر روی مواد مختلف نظیر ساختمان های چوبی یا الوار، باعث پوسیدگی این ساختمان ها می‌شود.

• عده‌ای از قارچ های کلاهک‌دار خوراکی و عده‌ای نیز مانند برخی از آمانیت‌ها نظیر آمانیتا فالوئیدیس به علت داشتن مواد آمانیتاتوکسین) و آمانیتاهمولیزین، بسیار سمی و مهلک هستند.

• قارچ آمانیتا موسکاریا در ردیف قارچ های مخدر، جای دارد. ماده‌ای به نام موسکارین تولید می‌کند. در صورتی که به مقدار کم مصرف شود، دارای اثری جنون آمیز است و در صورتی که مقدار مصرف زیاد باشد، کشنده و مهلک خواهد بود.

مفهوم دانه در بلورها

دیدیم که با توجه به پیوند بین اتم های مواد مختلف خواص آن ها مانند استحکام، رسانندگی و ...  آن ها متفاوت است. هم چنین فهمیدیم که چینش اتم ها در کنار همدیگر در مواد با هم فرق دارد. مواد در یک شبکه به شکل مکعب، شش گوشی و ... قرار دارند و نیروی بین اتم ها، آن ها را در آن ساختار در کنار هم نگه می دارد.

بنابراین خواص مواد به نوع ساختار بستگی خواهد داشت. یعنی همه موادی که ساختار مکعبی دارند یکسری خواص مشترک دارند که این خواص را موادی با ساختار شش گوشی ندارند.

یکی دیگر از نکاتی که باید یادآوری شود این است که خواص مواد مثل رسانندگی الکتریکی، رسانندگی گرمایی و ... در جهات مختلف ساختار یک ماده با هم متفاوت است. مثلا گرافین فقط در جهت زیکزاکی رساناست و در عمود بر آن رسانا نیست. برای درک بهتر این مسئله مثالی می زنیم:

در ساختار گرافیت ما انتظار داریم که استحکام در راستاهای مختلف متفاوت باشد؛ زیرا ساختار اولیه در جهت صفحات لانه زنبوری دارای استحکام بالا و در جهت عمود بر صفحات دارای استحکام کمی است. بنابراین گرافیت فقط در برخی جهات خاص می‌بایست "قابلیت حرکت لایه‌ها بر روی یکدیگر" را داشته باشد.

پس دلیل این تناقض چیست؟

برای رسیدن به جواب سوال فوق باید با مفهوم «دانه» آشنا شوید.

برای درک بهتر شکل زیر را با دقت ببینید.

روده باریک، کبد و رود بزرگ در دستگاه گوارش

روده باریک از معده شروع می شود و به روده بزرگ ختم می شود، قطر آن تقریبا 5/3 سانتی متر و طول آن 6 متر است. روده باریک از سه قسمت دوازدهه (اثنی عشر)، تهی‌روده ( ژژنوم) و درازروده (ایلئوم) تشکیل شده است، دوازدهه حدود 25 سانتی متر اولیه روده ی باریک است كه بلافاصله از معده قرار دارد.

جداره ی روده كوچک چین خوردگی های فراوانی دارد و هر یک از این چین خوردگی ها خود دارای برجستگی های متعددی هستند كه پرز نام دارند.

غشای پوششی نازک پرزها و سطح زیاد آن ها موجب افزایش جذب مواد غذایی می شود. به طوری كه سطح جذب آن ها به 600 برابر افزایش می یابد و مساحت آن ها به حدود 200 متر مربع می رسد.

1. تکمیل عمل گوارشی

2. جذب و فرآورده گوارشی روده و ورود آن به خون و لنف

3. تنظیم هورمونی (ترشحات لوزالمعده، صفرا و معدف)

4. کنترل مایعات و الکترولیت های بدن (مواد معدنی)

5. تولید شیره های گوارشی لازم برای هضم کامل غذا

6. توقف طولانی غذا و فرصت جذب

كبد و كنترل مواد غذایی

كبد در سمت راست بدن، زیر دنده و بالای معده قرار دارد، سطح بالایی آن محدب و سطح زیرین آن مقعر است كبد، بزرگترین غده ی بدن،  وزنی حدود 1/1 تا 1/6  كیلوگرم دارد و دارای چهار قسمت یا لوب (Lobe) راست و چپ، عقب و جلو است. در زیر لوب بزرگ طرف راست آن كیسه صفرا قرار دارد كه گلابی شكل است.

مهم ترین رگی که وارد کبدمی شود سیاهرگ باب است. موادی كه از روده باریک جذب خون می شوند از طریق سیاهرگ باب به كبد می روند. کبد مواد زاید و سمی خون آورده شده را می گیرد و خونی طبیعی و سالمی را به جریان می اندازد. در واقع هرآنچه از روده باریک وارد خون می شود به وسیله كبد كنترل می شود.

مثلاً اگر مقدار قند ورودی به خون زیاد باشد كبد آن را به گلیكوژن تبدیل و ذخیره می كند و در موقع گرسنگی دوباره آن را به قند تبدیل می كند و به خون باز می گرداند.

اگر مقدار قند خون باز هم زیادتر باشد كبد آن را به لیپید تبدیل می كند و لیپید حاصل را در نقاط مختلف بدن مثل اطراف كلیه ها و  پهلوها ذخیره می كند.

روده بزرگ از انتهای روده کوچک شروع و به مخرج ختم می شود. قطر این روده  8 سانتی متر و طولش 5/1 متر است. روده بزرگ دارای 3 قسمت سکوم، کولون و رکتوم است هم چنین دیواره روده بزرگ شامل 3 لایه مخاطی، عضلانی و لایه خارجی است.

توجه داشته باشید که مخاط روده بزرگ پرز ندارد. بعد از این که جذب مواد غذایی در روده كوچک انجام گرفت، باقیمانده آن وارد روده بزرگ می شود که البته بیشتر آب موجود در این مواد به داخل بدن باز جذب می شود و ماده دفعی نیمه جامد باقی مانده (مدفوع) در قسمت راست روده باقی می ماند تا زمانی كه با یک حركت روده ای خارج شود. خوب است بدانید که آپاندیس در انتهای سکوم قرار دارد.

کیسه صفرا بعد از دوازدهه قرار می‌گیرد. هنگام ورود مواد غذایی به معده، کبد مایع زرد رنگی ترشح می کند که از طریق مجرایی به کیسه صفرا انتقال می‌یابد. وظیفه کیسه صفرا نگهداری این مایع زرد رنگ است. کار این مایع کمک به هضم چربی‌های غذایی است که می خوریم.

لوزالمعده Pancreas‏

لوزالمعده یا پانکراس غده‌ای پهن و دراز است که در قسمت فوقانی شکم و پشت معده قرار گرفته ‌است. لوزالمعده متشکل از سه قسمت سر، تنه و دم است. قسمت سر آن در قوسی از دوازدهه قرار گرفته ‌است. تنه لوزالمعده در پشت معده قرار دارد و دم آن تا نزدیک طحال امتداد دارد.

پانکراس هم یک غده درون ریز (غده‌ای که ترشحات آن با نام هورمون وارد جریان خون می‌شوند) و هم یک غده برون ریز (غده‌ای که ترشحات آن به خارج از بدن هدایت می‌شود) است که آنزیم ها و مواد دیگری ترشح می‌کند که مستقیماً وارد روده شده و به هضم پروتئین، چربی و کربوهیدرات کمک می‌کنند.

زنبور عسل Bee

در مقاله ی گذشته در رابطه با زنبور ها مطالبی آموختیم. در این مطلب به بررسی زنبور های عسل خواهیم پرداخت.

زنبورهای عسل مانند مورچگان جزو جانوران اجتماعی به حساب می آیند و مانند آن ها در ساختمان لانه و جمع آوری غذا و نگه داری لاروها با یکدیگر همکاری می کنند.

اگر چه زنبورهای عسل با زنبورهای زرد خویشاوندی دارند ولی تفاوت آن ها در این است که زنبورهای زرد لارو خود را با گوشت تغذیه می کنند در حالی که زنبورهای عسل از شهد و گرده گیاهان به نوزادان خود غذا می دهند.

در کلنی زنبورهای عسل، ملکه کندو را سرپرستی می کند.

ملکه پس از طی دوران دگردیسی از زنبورهای کارگر معمولی بزرگ تر است .

بقیه رقبای خود را نیش زده و می کشد و بعد از جفت گیری به کندو باز می گردد. با ورود ملکه جدید ملکه قبلی برای تشکیل کلنی جدید کند و به همراه تعدادی از زنبورهای کارگر را ترک می کند.

لانه حجره حجره بوده زنبورهای عسل از موم ساخته می شود حجره ها به صورت شش ضلعی است و روی ورقه ی از موم که با افق زاویه ی 90 درجه می سازد ساخته می شود.

فرآورده های زنبور عسل

عسل

عسل از قدیمی ترین شیرین کننده هایی است که مورد استفاده انسان بوده است و حاوی قندهای گلوکز، فروکتوز، مواد معدنی مثل  منیزیم، پتاسیم، کلسیم، کلریدسدیم، گوگرد، آهن و فسفات است. در ضمن این که ویتامین هایی متفاوتی در آن دیده می شود.

عسل حاوی آنتی بیوتیک های متفاوتی است و علاوه بر املاح فوق، مواد معدنی دیگری نیز داراست.

عسلک (عسل برگ)

موم

موم از غدد مخصوصی که در زیر شکم زنبورها قرار دارد ساخته می شوند. زنبورها موم را به هم پیوسته و شانه های معروفشان را می سازند.  زنبور عسل شهد و دانه های گرده گل ها را جمع آوری کرده و از آن ها عسل می سازند.

زهر

زهر زنبور ترکیب بسیار پیچیده ای دارد و دست کم هشت نوع پروتئین در آن شناسایی شده است 

مشخص شده است ترکیبات زهر رنبور عسل در مناطق مختلف و نسبت به فصل های مختلف با هم فرق می کند.

زهر از کیسه ای که در انتهای بدن زنبور قرار دارد ترشح می شود.

وقتی زنبور عسل فردی را نیش می زند زهر از کیسه زهر خالی شده وارد بدنش می گردد و باعث درد و سوزن فراوان می شود. چون نیش زنبور عسل خاردار است. این خارها در بدن فرد گیر کرده و  بعد از گزش از بدنش جدا می گردد و روده اش که چسبیده به نیش است بیرون آمده و این زنبور می میرد.

بره موم (صمغ)

از فرآورده های مفید زنبور عسل است که مخلوطی از مقادیر مختلف موم زنبور وصمغ ( رزین ) گیاهانی است که با نشستن و برخاستن زنبور عسل روی آن ها، به ویژه از جوانه گل ها و برگ ها جمع آوری می شود. زنبورها، رزین های محافظ گل و برگ را با آرواره های خود می تراشند و همانند دانه گرده آن را روی ساق پاهای عقب خود در سبد گرده حمل می کنند. در حین جمع آوری بره موم، رزین ها، مقداری بزاق، سایر ترشحات زنبور عسل و هم چنین موم با آن مخلوط می گردند.

گفته می شود بره موم فواید متخلفی دارد از جمله ترمیم و نوسازی بافت ها،فعالیت های ضد باکتری و ...

ژله رویال

یا ژله شاهانه که غذای مخصوص ملکه تلقی می شود. و از غددی که در سر زنبور هستند ترشح می گردد. ژله رویال ارزش غذایی بسیار بالایی دارد.

شهد

شهد توسط خرطوم و دانه های گرده توسط مژه های ریز بدن زنبور جمع آوری می شوند .

در فواصل استراحت زنبورهای عسل دانه های گرده روی مژه های بدنشان را به داخل کیسه های گرده روی پاهای عقبی شان جمع می کنند. و بعد آن ها را به لانه برده با گرداندن در داخل دهانشان با بزاق آغشته و به عسل تبدیل می کنند.

بعد از ساخته شدن عسل آن را داخل حجره ها قرار داده و روی آن را به وسیله یک لایه موم می پوشانند.

عنکبوت ها

بیش تر ما کما بیش عنکبوت ها را می شناسیم آن ها در جاهای مختلفی یافت می شوند. خانه ها، خرابه های متروکه و جنگل ها، باغ ها و ... و تقریباً در تمام نقاط کره زمین یافت می شوند. بنابراین در هر وضعیت آب و هوایی قادر به سکونت هستند.

بیش از هزاران نوع عنکبوت در نقاط مختلف جهان شناخته شده است که اندازه های بسیار گوناگونی دارند. کوچک ترین آن ها از یک دانه ی برنج ریزتر و بزرگ ترین آن ها از کف دست ما بزرگ تر است.

       

  آن ها بیش تر از حشرات تغذیه می کنند. اما بعضی از آن ها از عنکبوت های کوچک تر قورباغه ها و حتی ماهی ها به عنوان غذایی لذیذ استفاده می کنند.

بدن عنکبوت از دو قسمت اصلی تشکیل شده است.

سر و قفسه سینه

شکم

در جلوی سر سینه یک جفت اندام استوانه ای وجود دارد که یک نیش در انتها و دندانه هایی کوچک در اطراف نیش وجود دارد.

این اندام جنگالی شکل را چنگال یا کلیسه می گویند.

عنکبوت برای شکار، سم خود را از نوک کلیسه وارد بدن طعمه می کند. و بعدش از مرگ از همین چنگال ها مایعی را وارد بدنش می کند این مایع سبب می شود که محتویات داخل بدن موجود شکار شده به یک سوپ رقیق تبدیل شود.

آن وقت عنکبوت این سوپ رقیق را با کمک دهان و معده قوی خود می مکد بنابراین این چنگال ها برای عنکبوت ها نقش حیاتی دارند.

قسمت کناری بیرونی به وسیله ی دو اندام باریک و کشیده به نام پالپ محافظت می شوند.

پالپ ها هاعضو اصلی حس چشایی هستند و نقش زبان را ایفا می کنند. عنکبوت ها دو چشم دارند که در قسمت جلو سر قرار دارند. چشم ها در بعضی عنکبوت ها از جمله عنکبوت گرگی یا جهنده بسیار قوی است.

گروهی دیگر  مانند عنکبوت های توربان حس بینایی ضعیف تری دارند. در بخش کناری سر سینه هشت پا قرار دارد.

پاها در حرکت شکار و دیگر فعالیت ها نقش دارند.

بدن

قسمت دوم شکم است شامل قلب معده اعضای تنفسی و غده های تولید تار

تارهای عنکبوت

تارهای عنکبوت در متال باغ ها و حتی روی گل ها دیده ایم عنکبوت ها به وسیله ی غده های موجود در انتهای شکم آن را تولید می کنند.

عنکبوت ها با این رشته ها تورهایی پر از پیچ و خم می سازند سپس روی تور با قطره های ریز و چسبنده ای که ترشح می کنند می پوشانند وقتی حشره ای به طور تصادفی روی تور بیفتد قطره های چسبناک مانع فرارش می شوند.

عنکبوت نیز لرزش های تور که ناشی از به دام افتادن حشره است حس کرده به طرف او می رود و ابتدا با سم او را از بین می برد و بعد از جسدش تغذیه می کند.

باید دانست البته همه ی عنکبوت تار نمی بافند عنکبوت ها تخم های خود را در کیسه هایی که از رشته های تاری ساخته اند قرار می دهند و آن را در شکافی در تنه درختان و یا دیوارها پنهان می کنند.

برخی نیز کیسه ی تخم را در حالی که هنوز به انتهای شکم وصل است به خود حمل می کنند. وقتی نوزاد ها از تخم خارج می شوند کیسه را پاره کرده از بیرون می آیند.

کرم ابریشم

اهمیت کرم ابریشم به جهت تولید ابریشم است که مایع ترشح شده از غده های دهان کرم است. این مایع به محض خروج از دهان منجمد می شود و چون به صورت پیوسته از منفذ خیلی باریکی خارج می شود، پس از انجماد به صورت الیاف باریک و ظریف ابریشم ظاهر می گردد.

در واقع ابریشم پیله ای است که کرم ابریشم جهت طی مراحل دگر دیسی دور خود تنیده است.

پروانه ها که تغییر یافته ی کرم های داخل پیله هستند قبل از خروج از آن به وسیله گرما یا بخار آب خفه می شوند تا نتوانند پیله را سوراخ کنند.

چون این کار باعث آسیب رسیدن به الیاف ابریشم می شوند. بعد از قرار دادن پیله ها در آب گرم به وسیله ی ماشین ریسندگی الیاف را ریسیده و باز می کنند. نخ ابریشمی به صورت کلاف به دست می آید. هر پیله در حدود 1000 متر نخ ابریشم می دهد.

غذای اصلی کرم های ابریشم برگ درخت توت سفید است. بنابراین شروع مرحله ی پرورش کرم و یا زندگی آن به طور طبیعی با وضعیت آب و هوایی و زمان جوانه زدن درخت توت تناسب  دارد.

کرم های ابریشم به شدت گرسنه هستند و در مدت کوتاهی مقدار زیادی برگ توت تغذیه می کنند.

در پرورش کرم ابریشم برگ های درخت توت را خرد می کنند و به صورت یک نواخت در اختیار لاروهای بیرون آمده از تخم قرار می دهند.

اتاق پرورش کرم های جوان می بایست از نظر حرارت رطوبت و تهویه قابل کنترل می باشد.

به دلیل حساسیت کرم های جوان به عوامل بیمای زا و به منظور پیگیری از شیوع بیماری در مراحل پرورش آن ها می بایست بدنشان را هر روز یا یک روز در میان به خصوص پس از زمان پوست اندازی آن ها ضدعفونی کنند.

به تدریج که جثه و اندازه کرم ها بزرگ شد، آماده ی تنیدن پیله می شوند، و نشانه های آن با کم اشتهایی، تغییر رنگ لارو (شفاف شدن) کوتاه شدن قد، کندی حرکت ترشح تارهای ابریشمی بالا گرفتن سر و تکان دادن آن، ترشح زیاد ادرار و تغییر بافت مدفوع بروز می کند.

کرم های ابریشم قبل ا آن که برای تنیدن تار آماده شوند، 4 بار پوست اندازی کرده اند، بار اول در 6 روزگی، بار دوم در 12 روزگی، بار سوم در 18 روزگی و بار چهارم در بیس و شش روزگی.

دوره ی تنیدن پیله در شرایط محیطی مناسب 3 تا 4 روز به طول می انجامد. و در صورت وجود این شرایط حدود 8 روز پس از آغاز تنیدن پیله شفیره کامل شده و می تواند پیله را به منظور ابریشم کشی برداشت نمود، زیرا در غیر این صورت به زودی پروانه ی بالغ پیله را سوراخ کرده و از آن خارج می شود، و با این اتفاق تارها قطعه قطعه شده، و دیگر قابل استفاده نخواهد بود.

یکی از حشرات بسیار سودمند برای بشر، کرم ابریشم و صنعت نوغانداری است.

این صنعت در کشورمان به مرور جایگاه ویژه ای پیدا کرده است و استان های گلستان، گیلان، مازندران، خراسان، آذربایجان شرقی، اصفهان و فارس، کشاورزان در کنار زراعت به پرورش کرم ابریشم اشتغال یافته اند.

ستاره دریایی Astercidea

ساختمان بدن ستاره سانان آن ها از یک صفحه ی مرکزی با تعدادی بازو است که از آن سرچشمه می گیرد.

بیش از 1500 گونه ستاره دریایی شناسایی شده اند.

 

آن ها یا روی کف ماسه ای و گل و لای ته اقیانوس می خزند و یا روی صخره های دریایی زندگی می کنند و معمولاً به رنگ زرد مایل به خرمایی دیده می شوند. اما بعضی از آن ها را در رنگ هایی مثل قرمز، نارنجی، آبی، صورتی، سبز و ... وجود دارند و می توان دید! در عین حال در رنگ های ترکیبی نیز مشاهده شده اند.

این جانوران تقریباً در تمام نقاط کره زمین وجود دارند. اما بیش از همه در آب های ساحلی دریاها دیده می شوند.

بیش ترین حضور را در سواحل شمال شرقی اقیانوس آرام دارند. در اطراف جزیره ی ونکوور vancover در کانادا هفتاد گونه ستاره ی دریایی می توان یافت.

ستاره های دریایی دارای ساختمان بدن 5 ضلعی هستند و اکثر گونه های آن ها 5 بازو دارند اما گاهی دارای تعداد زیادتری بازو می باشند. مثلاً در ستاره های دریایی خورشیدی اروپایی در حدود 7 تا 14 بازو وجود دارد.

هم چنین در ستاره های دریایی که در سواحل غربی امریکا دیده می شود heliaster در حدود 40 بازو وجود دارد.

قطر بدن در ستاره های دریایی بین 12 تا 24 سانتی متر است اما هستند ستاره های دریایی که قطر بدنشان تنها 2 سانتی متر باشد.

فرق در ستاره های دریایی که در سواحل شمال غربی ایالات متحده دیده می شوند فاصله ی بین بازوها تا یک متر نیز می رسد.

تمام سطح زیرین صفحه ی مرکزی به همراه بازوها به نام سطح دهانی نامیده می شود و دهان ستاره در مرکز آن قرار گرفته است. از دهان یک شیار به داخل هر بازو امتداد پیدا می کند.

هر شیار حاوی دو یا چهار ردیف پاهای لوله ای است که جزو اندام حرکتی محسوب می شود.

حاشیه شیارها یا خارهای متحرکی محافظت می شود این خارها قادرند روی اشیاء را بپوشانند. سطح کلی بدن ستاره ی دریایی زبر است و بر آن خارها، برجستگی و ... قرار دارد.

نوعی ستاره دریایی به نام آکاناستر acanthuster وجود دارد که دارای خارهایی با طول 3 سانتی متر است. این جانور روی صخره ها زندگی می کند.

در بعضی از ستاره های دریایی نیز که خارها پهن و مسطح شده اند. بدن نسبتاً صاف است.

اسکلت بدن ستاره سانان از استخوان چه های ossicle مجزا از هم تشکیل شده است. این استخوان چه ها به شکل های صلیبی، میله ای یا صخره ای و از جنس آهک هستند.

استخوان چه ها شبکه ی مشبکی را به وجود می آورند که به وسیله ی بافت پیوندی به یکدیگر متصل است. و فضای بین آن ها بر حسب شکل استخوان چه متفاوت است. مثلاً در شکل صفحه ای استخوان چه طبیعتاً این فضا کم تر است.

مشبک بودن استخوان چه ها در ستاره های دریایی احتمالاً به دلیل کاهش در وزن بدن و افزایش توان جانور است. هر خار در ستاره ی دریایی امتداد استخوان چه های جانور است که به سطح خارج بر جستگی پیدا کرده است.

زمان تولید مثل ستاره های دریایی که در دریاهای با درجه حرارت معتدل زندگی می کنند فصل ها راست در طی تخم ریزی ستاره های دریایی ماده گاهی تا دو و نیم میلیون تخم می گذارد.

تعدادی ستاره ی دریایی که در دریاهای قطب شمال و جنوب وجود دارند که تخم های خود را پرورش می دهند. تخم های این جانوران معمولاً بسیار بزرگ بوده حاوی مقدار زیادی زرده است و طبیعتاً تعداد کم تری دارد.

تعدادی از ستاره سانان به طور طبیعی با تولید مثل غیر جنسی تکثیر پیدا می کنند.

سپس هر یک از دو قسمت صفحه ی مرکزی و بازوها را ترمیم می کند گاهی ممکن است علاوه بر بازوهای از دست رفته بازوهای اضافی نیز به وجود آید.

حتی یک نوع ستاره ی دریایی وجود دارد که قادر است بازوهای خویش را از محل چسبیدن به صفحه ی مرکزی قطع کند.

سپس این بازوی قطع شده از خود یک صفحه ی مرکزی و بازوهای جدید به وجود می آورد. این ستاره ها را در زیان محاوره ای ستاره ی دنباله دار می گویند .

ستاره های دریایی توانایی ترمیم بسیار زیاد است در بعضی گونه ها حتی اگر یک پنجم صفحه ی مرکزی به صورت چسبیده به یک بازو باقی بماند مجدداً یک ستاره ی دریایی کامل به وجود خواهد آمد.

اسفنج ها

اسفنج از جانوران پریاخته پست هستند که در اغلب مواقع شبیه گیاهانند و قادر به حرکت نیستند.

اسفنج ها در گونه های مختلف با شکل های گوناگون یافت می شوند. مسطح، گرد، کوزه ای، منشعب و یا حتی غیر منظم دیده می شوند.

       

      

بسیاری از اسفنح ها خاکستری یا خرمایی رنگ می باشند. در حالی که اسفنج هایی نیز به رنگ های قرمز شفاف، زرد، آبی یا سیاه نیز دیده می شوند.

تمامی اسفنج ها آبزی هستند و اکثر گونه ها دریایی اند و تا عمق بیش از 7 کیلومتری اقیانوس دیده می شوند و به تخته سنگ ها صدف ها و یا سایر اشیای سخت می چسبند.

یک نوع اسفنج وجود دارد که در آب شیرین زندگی می کند.

اسفنج تجارتی حمام در واقع اسکلت قابل ارتجاع یک گونه اسفنج دریایی است. که تمام پروتوپلاسم آن که قبلا زنده بوده از بین رفته است.

اسفنج ها به طور کلی

اسفنج ها را اصطلاحا به نام پارازوآ  Prazoa می نامند. که به زبان یونانی پارا به معنی در کناره بوده و مفهوم آن اینست که اسفنج ها در خط مستقیم تکامل بین جانوران تک سلولی و جانوران پر سلولی قرار نمی گیرند.

اسفنج ها فاقد اعضای حسی یا سلول های عصبی هستند. به جز مقدار کمی، قادر به حرکت یا انقباض بدن خود نمی باشند.

تولید مثل

اگر قسمت هایی از یک اسفنج در اثر زخمی شدن از بین برود در اثر ترمیم Regeneration جایگزین خواهد گردید.

بسیاری از گونه های اسفنج ها در اثر جوانه زدن تکثیر می یابند. جوانه ها یا در وقتی که رشد اسفنج افزایش می یابد از اسفنج مادر جدا می شوند و یا این که به صورت چسبیده به کلنی اسفنجی باقی مانده و در این صورت برای افزایش قسمت های موجود کلنی اسفنج به کار می روند.

اسفنج های آب شیرین و برخی دیگر از انواع آن ها از طریق ژمول Gemmule یا جوانه های داخلی افزایش می یابند.

ژمول ها قادرند که گونه اسفنج را در مقابله با سرما خشکی و یا سایر شرایط نا مساعد محیط محافظت نمایند.

در تولید مثل به طریقه جنسی بعضی از اسفنج ها هم تخمک و هم اسپرم را تولید می نمایند. در حالی که در بعضی از اسفنج ها جنسیت مجزا می باشد.

رابطه ی اسفنج ها با سایر موجودات

جانوران کمی وجود دارند که به اسفنج حمله می کنند یا از آن ها تغذیه می نمایند. که احتمالا این موضوع به خاطر وجود اسپیکول در اسفنج ها و یا به خاطر ترشحات نامطبوع آن ها باشد.

اما بسیاری از بند پایان، کرم ها، نرم تنان  برخی از ماهی ها در حفره های موجود در بدن اسفنج ها به سر می برند. برخی از نرم تنان دریایی نیز از اسفنج ها تغذیه می کنند.

هم چنین خرچنگ ها تکه ای از اسفنج زنده را به صدف خود می چسبانند. نوعی اسفنج نیز معمولا بر روی صدف حلزونی که به عنوان پناهگاه خرچنگ زاید مورد استفاده قرار می گیرد رشد می کند. که در نهایت باعث جذب صدف گردیده، به طوری که خرچنگ به زودی در داخل اسفنج زندگی خواهد کرد.

از زمان های قدیم انسان همیشه اسکلت رشته ای اسفنج حمام Spongia را مورد استفاده خود قرار داده است.

غواصان و صیادان آب های مدیترانه و خلیج مکزیک سالیانه بیش از یک میلیون کیلو اسفنج صید می نمودند.

بدین ترتیب که اسفنج ها بر روی آب آورده می شوند قسمت های پروتوپلاسمی آن را می گذاردند تا بگندد. آن گاه بخش شیشه ای  تمیز گردیده و خشک می شد.

و سپس آن را قطعه قطعه کرده و به فروش می رساندند. امروزه با وجود اسفنج مصنوعی صید طبیعی چندان رونق ندارد.

نرم تنان

صدف این جانوران یک تکه بوده و معمولا مخروطی شکل است و توده ی احشایی را احاطه کرده است. سرو پای عضلانی معمولا تقارن دو طرفه دارند ولی به علت پیچ خوردگی توده ی احشایی این تقارن در آن قابل مشاهده نیست.

شکم پایان از طریق جبه (جلد) و یا حفره ی جبه که در واقع نقش شش را ایفا می کند، تنفس می کنند.

حلزون باغی را همه ی ما می شناسیم این جانور، موجود فعالی است در سرش دو جفت شاخک دارد یک جفت آن چشمی و دیگری حسی است.

دهان که چندان هم مشخص نیست یک منفذ شکاف مانند می باشد، درست در زیر قسمت پایی سری قرار گرفته است. 

پای عضلانی که دارای تقارن دو طرفی است مرز مشخصی با سر ندارد. توده ی احشایی جانور مرکب از امعاء و احشاء پیچ خورده و توسط یک صدف یک تکه ی مارپیچ احاطه شده است.

جبه ی پوشاننده ی توده ی احشایی، در حاشیه ی پایینی اش، کمی ضخیم تر است.

جز در یک نقطه منفذ ریه که در سمت راست بدن واقع است،

و رد آن جبه با دیواره ی بدن اتصال ندارد، و حفره ی جبه با دیواره ی عروقی و مملو از هوا، از فاصله گرفتن جبه از دیواره ی بدن ایجاد شده است این حفره نقش ریه یا شش را برای جانور بازی می کند.

پوسته در بسیاری از شکم پایان ساختاری پیچیده دارد. ظاهری به شکل مخروط خالی دارد و در قسمت مرکزی دارای یک محور مرکزی تو خالی به نام ستونک یا Columella است. که اغلب از راه یک منفذ تحتانی به بیرون راه دارد.

در موقع استراحت و به هنگام خطر قسمت پایی سری که توسط یک عضله به نام عضله ی ستونکی به ستونک یا کلوملا اتصال دارد. به داخل صدف کشیده می شود.

لبه ی آزاد جبه پر رنگ و دارای غدد مخاطی (موکوسی) و غدد آهکی است.

پوسته ای از لایه های متعددی ساخته شده که به جز داخلی ترین آن ها، بقیه توسط یقه ی جبه ساخته می شوند. این لایه ها دارای اسامی و جنس متفاوتند.

کانال گوارشی

کانال گوارشی یا لوله گوارش از دهان شروع می شود که به شکل شیاری است در سمت زیری و انتهایی جلوی بدن جانور واقع است.

بعد از دهان مری قرار دارد که باریک است و به یک چینه دان وصل می شود. دو غده ی بزاقی به موازات چینه دان قرار دارند که ترشحات خود را به قسمت جلویی مری می ریزند. این ترشحات حاوی آنزیم های متعدد است و می تواند سلولز را هضم کند.

بعد از چینه دان و بعد معده قرار دارد و سپس روده ی پیچ خورده که به مخرج منتهی می شود.

سیستم گردش خون

شکم پایان در سیر تکاملی خود یک دهلیز را از دست داده اند و قلبشان یک بطن و یک دهلیز ندارد. رنگیزه ی تنفسی هموسیامین نام دارد و خون آبی رنگ است.

سیستم دفعی

شکم پایان تنها یک کلیه دارند ماده دفعی نیز به تناسب زندگی در خشکی اسید اوریک و کمی آب است.

تولید مثل

این موجود قادر است از اسپرم خود برای بارور کردن تخمک هایش استفاده کند. (و یا بعضا از اسپرم فرد هم گونه دیگر)

پس از بارور شدن تخمک ها جانور اقدام به تخم گذاری می کند تخم ها اغلب در درون یک غلاف در سوراخ ها یا در زمین گذاشته می شوند و بعد از چند هفته حلزون های جوان سر از تخم بیرون می آورند.

سیستم عصبی

عقده ها (گره های عصبی) چنان اند که تشخیص انفرادی آن ها مشکل  است. همه ی بدن دارای حس لامسه و دیگر حس هاست. عمده ترین اعضای حسی به دو شاخک حسی و مخصوص حس شیمیایی، دو شاخک چشمی و در بر دارنده ی دو چشم ساده که برای دید محدود مناسب است و دو عضو مربوط به حس تعادل یا اتو سیست ها واقع در زیر غدد پایی محدود می شوند.

زمین لرزه چیست ؟

ارتعاشات شدید ایجاد شده که همان امواج زمین لرزه هستند از شکاف اولیه که کانون زلزله نام دارد، پراکنده می شوند. این ارتعاشات هم چون امواج ریزی که در  برخورد سنگ بر روی برکه ایجاد می شوند، در جهات مختلف و در مسیری طولانی از اطراف کانون منتشر شده و در مسیر خود موجب لرزش زمین می گردند. امواجی که به کانون نزدیک هستند بسیار بزرگ بوده که این امر قدرت تخریب بیش تری به آن ها می دهد.

زمین لرزه چگونه و در کجا رخ می دهد؟

اگر نقشه ی زمین لرزه در سراسر جهان را بررسی کنیم، این نکته برایمان آشکار می شود که :

به عنوان نمونه تعداد زیادی از زمین لرزه ها در محدوده حاشیه اقیانوس آرام و یا در وسط اقیانوس اطلس گزارش شده اند. این کمربندها سر نخ های مهمی جهت بسط  نظریه صفحات تکتونیک plate tectonic  ارائه می کنند.

خارجی ترین پوسته زمین، که همان لیتوسفر نام دارد، از بخش های سخت بسیاری  تشکیل شده است که به آن ها سطوح تکتونیک گفته می شود.

این سطوح همواره توسط نیروهایی که در عمق زمین  وجود دارند حرکت داده می شوند. میزان این جابه جایی به اندازه چند سانتی متر در سال (تقریبا برابر با رشد ناخن های دست ما) هستند.

در زیر سطوح لیتوسفر، استنوسفر زمین قرار دارد که در بازه زمانی طولانی رفتاری هم چون سیال از خود نشان می دهد و به این ترتیب به جابه جایی پوسته های زمین کمک کرده و آن ها را هم چون نوار نقاله ای عظیم  هدایت می کند.

امواج زلزله ای:

با جابه جایی ناگهانی دریک شکاف دو نوع متفاوت از امواج زلزله ای تولید می شوند : امواج P (امواج اولیه ) و امواج S (امواج ثانویه ). البته نوع سومی از امواج زلزله نیز از بر همکنش امواج P و  S  با سطح داخلی لایه های زمین تولید می شود. سرعت امواج به نوع موج و ویژگی های محیط انتشار  بستگی دارد هرچه تراکم سنگ های محیط بیشتر باشد امواج سریعتر حرکت می کنند. در پوسته زمین امواج P  با سرعتی درحدود 6 تا 7 کیلومتر در ثانیه حرکت می کنند در حالی که سرعت امواج  S  در حدود 5/3   تا 4 کیلومتر در ثانیه می باشد.

     

^{امواج P (سمت راست)  -  امواج S سمت چب}

جابه جایی امواج  P سریع تر است . شکل آن ها مثل امواج صوت در هوا موج طولی بوده و دارای انقباض و انبساط پی در پی  و موازی با انتشار می باشند.

امواج  S  آهسته تر از امواج P  بوده و امواجی عرضی هستند  به این معنا که حرکت ذرات عمود بر جهت انتشار صورت می گیرد. امواج S  به دلیل عرضی بودنشان امکان عبور از درون هوا و یا مایعات را ندارند.